ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯼ 5 ﮐﺘﺎﺏ ٬ ﻣﺎﻻﺑﺪ ﻣﻨﻪ ﻭ ﮔﻠﺴﺘﺎﻥ ﺭﺍ
ﻧﺰﺩ ﺣﺎﺝ ﻏﻼﻡ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﺍﮔﺮﻓﺖ . ﺩﺭ ﺳﻦ 11 ﺳﺎﻟﮕﯽ
ﺑﺎ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻏﻼﻡ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻘﺸﺒﻨﺪﯼ ﮐﻪ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻣﺠﺎﺯ
ﺷﺎﻩ ﻭﻟﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﯽ ﺑﻮﺩ ﺍﻣﺎﻧﯿﻪ ﺑﯿﻌﺖ ﮐﺮﺩ .
ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻧﺴﺒﺶ ﺑﺎ 33 ﻭﺍﺳﻄﻪ ﺑﻪ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﻣﯿﺮﺳﺪ.
ﺩﺭ 12 ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻋﺎﺯﻡ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻥ ﺷﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻣﺪﺭﺳﻪ
ﺍﺣﺮﺍﺭ ﺍﻻﺳﻼﻡ ﮐﺮﺍﭼﯽ ﻭ ﻣﻈﻬﺮ ﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﺗﺤﺼﯿﻞ
ﻧﻤﻮﺩ . ﭘﺲ ﺍﺯ 3 ﺳﺎﻝ ﺍﻗﺎﻣﺖ ﺩﺭ ﮐﺮﺍﭼﯽ ﺩﯾﻮﺍﻥ ﻋﻤﺮ
ﺭﺍ ﺳﺮﻭﺩ. ﺩﺭ ﺣﯿﻦ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﮐﺘﺒﯽ ﭼﻮﻥ ﺧﯿﺮ
ﺍﻟﻤﻘﺎﺻﺪ" ﺩﺭ ﺭﺩ ﻏﯿﺮ ﻣﻘﻠﺪ ﻫﺎ ٬" ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺍﯾﻤﺎﻥ
ﺍﺳﻼﻡ"ﺧﻄﺐ 12 ﻣﺎﻫﯽ" ﺭﺍ ﻧﻮﺷﺖ . ﺩﺭ ﺳﺎﻝ
1373 ﻩ- ﻕ ﺍﺯ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻓﺮﺍﻏﺖ ﯾﺎﻓﺖ . ﺩﺭ ﺳﺎﻝ
1378 ﺭﺳﺎﻟﻣﮑﺘﻮﺏ ﺍﻟﻌﺎﺭﯼ ﺗﻠﺨﯿﺺ ﺍﻟﻌﯿﻨﯽ ﻋﻠﯽ
ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﯼ " ﺭﺍ ﻧﻮﺷﺖ . ﻭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ 1374 ﻩ- ﻕ ﺑﻪ
ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺳﻔﺮ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺑﺎ ﺣﻀﺮﺕ ﺷﺎﻩ ﻏﻮﺙ ﻣﺤﻤﺪ
ﻣﺠﺪﺩﯼ ﻣﻼﻗﺎﺕ ﻧﻤﻮﺩ . ﭘﺲ ﺍﺯ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﻭ
ﺩﺭ ﺑﯿﻦ ﺭﺍﻩ ﻃﺮﺡ ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ ﺧﺎﺵ ﺭﺍ ﭘﯿﺎﺩﻩ
ﻧﻤﻮﺩ . ﺩﺭ ﺗﻤﺎﻡ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﺎ ﻓﺘﻨﻪ ﻫﺎﯼ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ
ﭼﻮﻥ ﮐﺸﻒ ﺣﺠﺎﺏ ٬ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﻭ .. ﺑﻪ
ﻣﺒﺎﺭﺯﻩ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ . ﺍﺯ ﻣﺪﺍﺭﺱ ﻣﻬﻢ ﺍﯾﺸﺎﻥ ﺣﻮﺯﻩ ﻣﻨﺒﻊ
ﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﮐﻮﻩ ﻭﻥ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭﻭﺳﺘﺎﯼ ﮐﻮﻩ ﻭﻥ
ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺪﺍﺭﺱ ﺍﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺑﻪ
ﺷﻤﺎﺭ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ . ﺍﯾﺸﺎﻥ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻓﺮﺍﻏﺖ ﺍﺯ ﺗﺤﺼﯿﻞ
ﺟﻬﺖ ﺗﺰﮐﯿﻪ ﯼ ﻧﻔﺲ ﻭ ﻃﯽ ﻣﺪﺍﺭﺝ ﺳﻠﻮﮎ ﻭ ﻋﺮﻓﺎﻥ
ﺍﺯ ﻣﺤﻀﺮ ﺷﯿﻮﺥ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺍﯼ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﺷﯿﺦ
ﻣﺤﻤﺪﺟﺎﻥ ﻫﺮﻭﯼ ﻭ ﺳﭙﺲ ﻓﺮﺯﻧﺪ ﺍﯾﺸﺎﻥ ﺷﯿﺦ
ﺑﻬﺎﺀﺍﻟﺪﯾﻦ ﻫﺮﻭﯼ ﻭ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺍﺯ ﻣﺤﻀﺮ ﻋﻼﻣﻪ
ﻋﺒﺪﺍﻟﻤﺎﻟﮏ ﮐﺎﻧﺪﻫﻠﻮﯼ ﺭﺣﻤﻬﻢ ﺍﻟﻠﻪ ﮐﺴﺐ ﻓﯿﺾ ﮐﺮﺩ .
ﻋﻠﻢ ﻓﻘﻪ ، ﻧﺤﻮ ، ﺑﻼﻏﺖ ، ﺗﺠﻮﯾﺪ ﻭ ﻗﺮﺍﺋﺖ ﺭﺍ ﺍﺯ
ﻗﺎﺭﯼ ﻣﻌﺮﻭﻑ» ﺣﺎﻓﻆ ﻗﺎﺭﯼ ﻣﺤﻤﺪ ﺭﻋﺎﯾﺖ ﺍﻟﻠﻪ
ﺩﯾﻮﺑﻨﺪﯼ « ) ﺭﺡ( ﻭ ﻋﻠﻢ ﺍﺩﺏ ، ﺍﺻﻮﻝ ، ﻣﻨﻄﻖ ﻭ
ﺻﺮﻑ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻋﺎﻟﻢ ﻓﺎﺿﻞ ، ﻣﻮﻻﻧﺎ » ﻋﺒﺪﺍﻟﺤﻠﯿﻢ
ﺍﻓﻐﺎﻧﯽ « ) ﺭﺡ( ﺷﺎﮔﺮﺩ ﻣﻤﺘﺎﺯ ﻣﻮﻻﻧﺎ » ﺍﻧﻮﺭ ﺷﺎﻩ
ﮐﺸﻤﯿﺮﯼ « ﻓﺮﺍ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﺩ . ﺍﻓﺰﻭﻥ ﺑﺮ ﺍﯾﻨﻬﺎ ، ﺩﺭ
ﺣﻀﻮﺭ ﺍﺳﺎﺗﺬﻩ ﯼ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﺯﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎﯼ
ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻤﯽ ﺷﺮﻑ ﺗﻠﻤّﺬ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ . ﺯﻧﺪﮔﯽ
ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﺩﺭ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻥ ، ﺍﻓﻘﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﻭ ﻭﺳﯿﻊ ﺩﺭ
ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺩﯾﺪ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻣﯽ ﮔﺸﺎﯾﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺿﻤﻦ ﺩﺭﺱ
ﺧﻮﺍﻧﺪﻥ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﺎ ﻋﻠﻤﺎﺀ ﺍﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎ ،
ﻣﮑﺎﺗﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻭ ﻓﮑﺮﯼ ﻭ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻭ ...
ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽ ﺳﺎﺯﺩ . ﻣﻮﻻﻧﺎ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺍﯾﺮﺍﻥ
ﺩﺭ ﺳﺎﻝ 1380 ﻫـﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ ﻣﺪﺭﺳﻪ ﺩﯾﻨﯽ ﻣﻨﺒﻊ
ﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﮐﻮﻩ ﻭﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺳﺮﺑﺎﺯ ﺑﻨﯿﺎﻥ ﻧﻬﺎﺩ . ﺷﺨﺼﯿﺖ
ﻣﻮﻻﻧﺎ ﭼﻨﺎﻥ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬﺍﺭ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﺕ ﻧﯿﻢ ﻗﺮﻥ
ﻣﺮﺟﻊ ﺗﺸﻨﮕﺎﻥ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻧﻘﺸﯽ
ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻭ ﺑﺰﺭﮒ ﺩﺭ ﺍﺭﺷﺎﺩ ﻭ ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺍﻗﺸﺎﺭ
ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻋﻠﻤﺎ ﻭ ﻃﻼﺏ ﻭ ﺗﻮﺩﻩ ﻫﺎﯼ ﺷﯿﻔﺘﻪ
ﯼ ﻋﺮﻓﺎﻥ ﻭ ﺳﻠﻮﮎ ﺍﺯ ﺍﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺳﺮﺍﺳﺮ ﺍﯾﺮﺍﻥ
ﺩﺍﺷﺖ . ﺍﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺭﺑﺎﻧﯽ ﻭﻋﺎﺭﻑ ﻭﺍﺭﺳﺘﻪ ﺩﺭﺩﺭ
ﺳﺎﻋﺎﺕ ﺁﻏﺎﺯﯾﻦ ﺭﻭﺯ ﭼﻬﺎﺭﺷﻨﺒﻪ 24 ﺻﻔﺮ 1428
ﻫﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺑﺎ 23 ﺍﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎﻩ ﺳﺎﻝ 1385
ﻫـ . ﺵ ﺍﯾﻦ ﺩﺍﺭ ﻓﺎﻧﯽ ﺭﺍ ﻭﺩﺍﻉ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻪ ﺩﯾﺎﺭ ﺑﺎﻗﯽ
ﺷﺘﺎﻓﺖ . ﺗﺄﻟﯿﻔﺎﺕ ﺷﯿﺦ ﺍﻟﺘﻔﺴﯿﺮ ﻭﺍﻟﺤﺪﯾﺚ ﺗﻌﺪﺍﺩ
ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﻭﺭﺳﺎﻟﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺣﻀﺮﺕ ﺷﯿﺦ ﺍﻟﺘﻔﺴﯿﺮ
ﻭﺍﻟﺤﺪﯾﺚ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺍﻧﺪ ﺍﺯ ﻣﺮﺯ ﻫﻔﺘﺎﺩ ﻣﯽ ﮔﺬﺭﺩ ﻭﺑﺎ
ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﺒﻮﺩﻫﺎ ﻭﻧﯿﺎﺯﻫﺎﯼ ﻣﺮﺩﻡ ﺩﺭ ﺯﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎﯼ
ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺩﯾﻨﯽ ﻭ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﺟﺪﺍﮔﺎﻧﻪ ﺩﺳﺖ ﺑﻪ
ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻭ ﺗﺼﻨﯿﻒ ﺯﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺘﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﺍﻃﻤﯿﻨﺎﻥ
ﺍﺩﻋﺎ ﮐﺮﺩ . ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺎﻟﯿﻔﺎﺕ ﺍﻭ ﻧﺴﺨﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﻮﺛﺮ ﺩﺭ
ﺭﻓﻊ ﺑﯿﻤﺎﺭﯾﻬﺎﯼ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﺩﯾﻨﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ . ﻋﻨﻮﺍﻥ
ﺍﻏﻠﺐ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯼ ﺣﻀﺮﺕ ﺍﯾﺸﺎﻥ ﺑﺪﯾﻦ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ :
ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺍﻟﻔﺮﻗﺎﻥ ﺩﺭ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮﺁﻥ ﮐﺮﯾﻢ -1 -2 ﺍﺣﺴﺎﻥ
ﺍﻟﺒﺎﺭﯼ ﺷﺮﺡ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎﺭﯼ ﻣﮑﺘﻮﺏ ﺍﻟﻌﺎﺭﯼ ﺍﺧﺘﺼﺎﺭ
ﻋﻤﺪﻩ ﺍﻟﻘﺎﺭﯼ -3 -4 ﺍﻧﻌﺎﻡ ﺍﻟﻤﻨﻌﻢ ﺷﺮﺡ ﺻﺤﯿﺢ
ﻣﺴﻠﻢ -5ﺍﻟﻄﺎﻑ ﺍﻟﻮﺩﻭﺩ ﺷﺮﺡ ﺳﻨﻦ ﺍﺑﯽ ﺩﺍﻭﻭﺩ -6
ﺧﯿﺮﺍﻟﺴﺮﻣﺪﯼ ﺗﻘﺮﯾﺮ ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬﯼ -7 ﮐﺸﺎﻑ ﺍﻟﺘﺒﺎﺭﯾﺦ
ﺗﻘﺎﺭﯾﺮ ﻣﺸﮑﻮﻩ ﺍﻟﻤﺼﺎﺑﯿﺢ -8 ﺗﻘﺎﺭﯾﺮ ﺑﻠﻮﻍ ﺍﻟﻤﺮﺍﻡ -9
ﻓﺘﺎﻭﺍﯼ ﻣﻨﺒﻊ ﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﮐﻮﻩ ﻭﻥ -10 ﻣﮑﺘﻮﺑﺎﺕ ﺳﺮﺑﺎﺯﯼ
-11 ﺿﺮﻭﺭﯾﺎﺕ ﻣﺒﻠﻐﯿﻦ -12 ﻓﺆﺍﺋﺪ ﻓﺎﺿﻠﻪ ﻓﯽ ﺑﯿﺎﻥ
ﺍﻟﻔﺎﺗﺤﻪ -13 ﺧﯿﺮﺍﻟﻤﻘﺎﺻﺪ -14 ﮐﻨﺰ ﺍﻟﺪﺍﺭﯾﻦ -15
ﺯﺍﺩﺍﻟﺤﻘﯿﺮ ﻟﻠﺤﺎﺝ ﺍﻟﯽ ﺑﯿﺖ ﺍﻟﻌﻠﯽ ﺍﻟﮑﺒﯿﺮ -16
ﺍﻟﻤﻨﺠﯿﺎﺕ ﻭﺍﻟﻤﻬﻠﮑﺎﺕ -17 ﺍﻟﻬﺪﺍﯾﻪ ﻓﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ
ﺍﻟﺸﺮﮎ ﻓﯽ ﺍﻟﺮﺳﺎﻟﻪ -18 ﺗﺒﺼﺮﻩ ﻋﺎﺟﻠﻪ ﻓﯽ ﺑﯿﺎﻥ
ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺑﻌﺾ ﺻﺤﺎﺑﻪ -19 ﺍﺳﻼﻡ ﻭﺳﺎﺋﻨﺲ ﻋﺎﻟﻢ
-20 ﺍﺣﺪﺍﺙ ﺍﻟﻌﻮﺍﻡ -21 ﺍﺭﺷﺎﺩ ﺍﻟﻤﺠﻮﺩﯾﻦ -22 ﻗﺮﻩ
ﺍﻟﻌﯿﻨﯿﻦ ﻓﯽ ﻣﻘﺪﻣﺎﺕ ﺍﻟﺼﺤﯿﺤﯿﻦ -23 ﺍﻫﻤﯿﺖ ﺭﯾﺶ
ﺩﺭ ﺍﺳﻼﻡ -24 ﺍﻧﻮﺍﺭ ﺩﻭﺍﺯﺩﻩ ﮔﺎﻧﻪ -25 ﻣﻮﺍﺭﺩ
ﺍﻟﺸﻮﺍﺭﺩ -26 ﺍﻟﺘﺤﺬﯾﺮ ﻋﻦ ﺍﺭﺗﮑﺎﺏ ﺍﻟﺘﺼﻮﯾﺮ -27 ﺳﺘﺮ
ﺷﺮﻋﯽ -28 ﭘﯿﮑﺎﺭ ﺑﺎ ﺍﺳﺒﺎﻝ ﺍﺯﺍﺭ -29 ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮﺍﻥ
ﺑﺮ ﺍﺷﺮﺍﮎ ﻭ ﺑﺪﻋﺎﺕ ﺩﻭﺭﺍﻥ -30 ﺩﯾﻮﺍﻥ ﻋﻤﺮ -31
ﺳﻮﻏﺎﺕ ﺑﺮﺍﺩﺭﺍﻥ -32 ﻣﻮﺍﻋﻆ ﺣﺴﻨﻪ -33 ﺻﺪﺍﯼ
ﻓﻄﺮﺕ -34 ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺮﺩﮔﯽ ﺩﺭ ﺍﺳﻼﻡ -35 ﮔﻠﺪﺳﺘﻪ
ﺑﻬﺎﺭﺳﺘﺎﻥ -36 ﺷﻔﺎﺀ ﺍﻻﺳﻘﺎﻡ -37 ﺍﺭﻏﺎﻡ ﺍﻟﺠﺎﺣﺪ ﺩﺭ
ﺩﻓﺎﻉ ﺍﺯ ﻣﻘﺎﻡ ﻋﻠﻤﯽ ﺍﻣﺎﻡ ﺍﻋﻈﻢ ﺭﺣﻤﻪ ﺍﻟﻠﻪ -38
ﺍﻟﺘﺤﻘﯿﻖ ﺍﻟﻮﺟﯿﺰ ﻓﯽ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺍﻟﺘﻌﻮﯾﺬ -39 ﺳﺮﺍﻍ
ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺧﻠﻔﺎﯼ ﺭﺍﺷﺪﯾﻦ ﺍﺯ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﺍﻣﯿﺮ ﺍﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ
-40 ﺍﺭﻣﻐﺎﻥ ﺩﻭﺳﺘﺎﻥ -41 ﺣﮑﻢ ﺍﻻﺣﮑﺎﻡ ﺍﻟﺮﺑﻮﺑﯿﻪ
-42 ﺧﻼﺻﻪ ﺍﻟﺤﻘﺎﺋﻖ -43 ﻓﻀﻞ ﺍﻟﻤﯿﻤﻮﻥ ﻓﯽ
ﺗﻌﺮﯾﻔﺎﺕ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ -44 ﺳﺮ ﮔﺬﺷﺖ ﺧﻮﺩ ﻧﻮﺷﺖ -45
ﮔﻠﺸﻦ ﺟﻌﻔﺮﯼ ﺩﺭ ﺍﺳﺎﻧﯿﺪ ﻋﻤﺮﯼ -46 ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺍﻵﻟﯽ
ﺩﺭ ﻋﻘﯿﺪﻩ -47 ﻣﻨﺜﻮﺭﻩ ﺍﻟﻌﻮﺍﻟﯽ ﺷﺮﺡ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ -48
ﺍﻟﺘﻮﺿﯿﺢ ﻭﺍﻻﻋﻼﻥ ﻓﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺗﺮﺍﻭﯾﺢ ﺭﻣﻀﺎﻥ -49
ﺍﻧﻮﺍﺭ ﺳﺎﻃﻌﻪ ﻓﯽ ﺑﯿﺎﻥ ﺍﻟﻔﺎﺗﺤﻪ -50 ﻭﺗﺪ ﺍﻻﯾﻤﺎﻥ
-51 ﺧﻼﺻﻪ ﺍﻟﺘﺼﻮﻑ -52 ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺩﻓﻊ ﻣﺼﺎﺋﺐ
ﻭﺑﻠﯿﺎﺕ -53 ﺗﻮﺷﻪ ﻧﺎﺟﯽ ﺷﺮﺡ ﺳﺮﺍﺟﯽ -54 ﻫﺸﺪﺍﺭ
ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ -55 ﺍﻟﺒﯿﻨﺎﺕ ﻟﻠﻤﺘﻔﺮﺳﯿﻦ -56 ﭘﺮﺳﺶ
ﻭﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎﯼ ﺍﺭﺯﺷﻤﻨﺪ ﺑﺮﺍﯼ ﺟﻮﺍﻧﺎﻥ ﺍﺭﺟﻤﻨﺪ -57
ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ -58 ﻧﺴﺐ ﻧﺎﻣﻪ -59 ﺭﻓﻊ
ﺍﺷﺘﺒﺎﻫﺎﺕ ﺍﺯ ﻋﺪﻡ ﻭﺟﻮﺩ ﺟﻤﻌﻪ ﺩﺭ ﺩﻫﺎﺕ -60
ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺣﯿﺪﺭﯼ ﺩﺭﺑﯿﺎﻥ ﻣﻀﺮﺍﺕ ﺗﻠﻮﯾﺰ ﯾﻮﻥ -61
ﻭﺻﯿﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮﯼ -62 ﺧﻮﺭﺷﯿﺪ ﺗﺎﺑﺎﻥ ﺑﺮ ﺑﺮﺩﮔﺎﻥ
ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎﻥ -63 ﺁﯾﺎ ﺑﯿﻤﺎﺭﯾﻬﺎ ﻣﺴﺮﯼ ﻫﺴﺘﻨﺪ ؟ -64
ﺯﮐﺎﺕ ﺍﻣﻮﺍﻝ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﺪﺍﺭﺱ -65 ﺭﺟﺎﺀﺍﻟﻤﻘﺒﻮﻝ ﺗﺮﺟﻤﻪ
ﺍﺳﻮﻩ ﺍﻟﺮﺳﻮﻝ -66 ﺿﻤﺎﺋﺮﺍﻟﺤﮑﻤﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺼﺎﺋﺮ
ﺍﻟﺤﮑﻤﻪ ﺣﮑﯿﻢ ﺍﻻﻣﺖ

هدف امام بخاری از تألیف كتاب صحیح بخاری

نام كتاب صحیح بخاری: مشهورترین كتابی كه امام بخاری نوشته است كتاب صحیح بخاری می باشد، كه خودش آنرا به «الجامع المسند الصحیح المختصر من أمور رسول الله و سننه وأیامه» نامگذاری كرده است. «جامع»: از این جهت گفته می شود كه شامل هشت علم می باشد ، كه عبارتند از:

سیر و آداب و تفسیر و عقاید                  فتن و احكام واشراط و مناقب

«مسند»: از این جهت است كه روایات مرفوع را با سند متصل نقل می نماید، وآثار وغیره ضمناً مذكورند. «صحیح»: از اینجهت است كه بر خود لازم نموده است كه فقط احادیث صحیح را در این كتاب ذكر نماید. «مختصر»: از این جهت می باشد كه تمام احادیث صحیح را در این كتاب خود جمع ننموده است، از خود امام بخاری نقل شده است كه فرمودند: «ما أدخلت فی كتابی الجامع الا ما صح وتركت من الصحیح حتى لا یطول». من فقط احادیث صحیح را در این كتاب جامع خود آورده ام، وبسیاری از احادیث صحیح را از ترس اینكه طولانی نشود ترك نمودم.  منظور از«أمور» اقوال آنحضرت (ص)، واز «سنن» افعال، و از «ایام» غزوه های پیغمبر (ص) می باشد.

هدف امام بخاری از تألیف این كتاب: هدف امام این نبوده كه تمام احادیث صحیح را در این كتاب جمع آوری نماید، بلكه هدفش این بوده است كه یك كتاب جامع ومختصر كه شامل مسائل دینی باشد تألیف نموده و آن مسائل را با احادیث صحیح كه با سند متصل روایت نموده مدلل نماید. به همین سبب احادیث درصحیح بخاری تكراری هستند، ودر برخی از ابواب فقط به ذكر آیه ای از قرآن اكتفا نموده است، ویا فقط احادیث معلق را ذكر نموده است. تعداد احادیث: تمام احادیث مرفوع كه با سند متصل در صحیح بخاری روایت شده اند 7397 حدیث، و روایات معلق كه در متن نیز روایت شده اند 1341حدیث، احادیث متابع 344حدیث، كل احادیث با معلقات ومتابعات 9082 حدیث می باشند. روایات مرفوع و موصول بدون تكرار 2602 حدیث، روایات معلق كه در متن روایت نشده اند 159 حدیث، وكل احادیث بدون تكرار2761 حدیث می باشند. امام بخاری از میان ششصد هزار حدیث، با حذف احادیث تكراری فقط 2761 حدیث را در این كتاب جمع نموده است، وخود امام فرموده اند: كه من یك صد هزار حدیث صحیح ودویست هزار حدیث غیر صحیح حفظ دارم. محل دریافت احادیث دیگر: اكنون این سؤال در ذهن می آید كه بقیه احادیث را كجا بیابیم ؟ پاسخ: این است كه كتاب حدیث تنها صحیح بخاری نیست، محدثین دیگری نیز غیر از او بوده اند كه دارای كتاب حدیث می باشند، مانند حافظ عبدالله بن محمد بن ابی شیبة ابراهیم بن عثمان بن أبی بسكر بن أبی شیبة الكوفی العبسی المتوفی سنة 235 هجری. كه استاد بخاری، مسلم، ابوداود، ابن ماجه، بغوی و بسیاری دیگر از محدثین می باشد، وكتاب حدیثش مصنّف ابن ابی شیبة نام دارد. وامام احمد بن حنبل، كه وی نیز از اساتید امام می باشد وكتاب حدیثش به مسند احمد بن حنبل نام گذاری است. لذا ما می توانیم بقیه احادیث صحیح را در كتابهای معتمد ومشهور دیگر مانند، صحیح ابن خزیمة، صحیح ابن حبان، سنن ترمذی، سنن ابوداود، سنن نسائی، سنن ابن ماجة، سنن دارقطنی، سنن بیهقی وكتابهای حدیث دیگر بیابیم . حاکم ابو عبدالله نیشابوری کتابی به نام «مستدرک» نوشته است یعنی آنچه از احادیث صحیح که در بخاری و مسلم نیست گردآوری نموده است.

پرسش: آیا تمام احادیث صحیح، در صحیح بخاری هستند؟

پاسخ: جمهور علماء قائل اند که صحیح بخاری بعد از کتاب الله بالاترین و صحیح ترین کتاب می باشد که دارای ویژگیهای متمایزی نسبت به کتب احادیث دیگر است، گر چه عده ای صحیح مسلم را ترجیح می دهند چنانکه ابن منده می گوید: در زیر سقف آسمان صحیح تر از کتاب مسلم وجود ندارد. و مسلم بن قاسم قرطبی می گوید: مانند کتاب مسلم کسی کتابی نیاورده است. اما قول اول راجح است.

عده ای می گویند: ما فقط بر احادیث صحیح بخاری عمل می كنیم و بر این باورند که احادیث دیگر در مقابل احادیث بخاری غیر قابل قبول می باشد و برای صحت و عمل کردن به آن فقط یک معیار و ملاک دارند و آن اینکه: فقط در صحیح بخاری باشد و بس.

ابن همام در فتح القدیر می نویسد: اگر حدیث در بخاری باشد فقط بودن آن در صحیح بخاری وجه ترجیح آن قرار نمی گیرد، بلکه خارج از آن نیز وجه ترجیح تلاش کرده می شود و اگر شخصی بگوید که از همه ی احادیث همان احادیثی بالاترند که در بخاری و مسلم اند این گفته قابل تقلید نیست .

اگر شما به داروخانه ای مراجعه کنید خواهید دید که هر داروخانه تمام داروها را در خود جای نداده است و چه بسا گاهی یک دارو در تمام کشور یافت نمی شود، احادیث نیز همین گونه اند که تمام احادیث صحیح، در صحیح بخاری نیستند. چنانكه خود امام بخاری می نویسد: «احفظ مائة الف حدیث صحیح، ‌و مائتی الف حدیث غیر صحیح». یعنی : صد هزار حدیث صحیح و دویست هزار حدیث غیر صحیح حفظ نموده ام .

خود امام بخاری به این نکته اشاره می کند که تمام احادیث صحیح را به دلیل طولانی شدن کتاب در صحیح بخاری نیاوردم .

و بسیاری از احادیث صحیح را امام بخاری ترک کرده است چنانكه خودش می نویسد: «ما ترکت من الصحاح اکثر». یعنی: احادیث صحیحی را که آنها را ترک کرده ام بیشتر از احادیث جمع آوری شده می باشند .

بعضی می گویند: که این حدیث صحیح است باید عمل شود؛ این قول صحیح نیست .

کدام حدیث صحیح است و کدام یک حجت است ؛ و کدام یک حجت قرار می گیرد یا خیر؟ این کار هر کس نیست که دو کتاب خوانده و فقط از روی تقلید می گوید كه این حدیث صحیح است یا ضعیف، بلکه این کار مجتهدین است .صحیح بودن یک حدیث و حجت بودن یک حدیث امر جداگانه ای است چنانكه صاحب منار نوشته است : برای حجت بودن خبر واحد چهار چیز برای راوی ضروری است ( اینکه راوی عاقل ، کامل الضبط ، عادل و مسلمان باشد) و چهار چیز برای روایت کردن ضروری است ( اینکه روایت مخالف کتاب الله و سنت مشهوره نباشد و متعلق به عموم بلوی و خیرالقرون نباشد ) .

اگر راوی و روایت مذکور دارای هشت شرط فوق باشند آن روایت حجت است وگرنه خیر. لهذا فقط برای صحیح بودن حدیث لازم نیست که حجت نیز باشد .